Jednym z zadań szczegółowych celu nr 11 z listy 17 celów zrównoważonego rozwoju jest zapewnienie dostępu do przestrzeni publicznych, włącznie z terenami zielonymi, dla wszystkich grup społecznych.
Realizacja powyższego celu w praktyce może odbywać się między innymi poprzez tworzenie nowych ogólnodostępnych terenów zielonych w okolicach dzielnic mieszkaniowych, miejsc pracy czy obszarów koncentracji usług. Jednak stopień urbanizacji wielu miast jest na tyle duży, że stworzenie wielkopowierzchniowych terenów zielonych często okazuje się niemożliwe ze względu na brak dostępnych gruntów. W konsekwencji, coraz częściej stosowane są tzw. „rozwiązania oparte na przyrodzie” (nature-based solutions, NBS). NBS to działania mające na celu ochronę, zrównoważone zarządzanie i przywracanie naturalnych lub zmodyfikowanych ekosystemów, które adaptują się do wyzwań społecznych, jednocześnie zapewniając dobrostan człowieka i korzyści związane z bioróżnorodnością.
Poniżej przedstawiono wybrane rozwiązania, które nie tylko z powodzeniem są realizowane na świecie, ale coraz częściej spotykane są również w polskich miastach. Cechą wspólną przedstawionych rozwiązań jest to, że dostarczają tzw. usług ekosystemów, czyli korzyści uzyskiwanych od środowiska. Wśród nich znajdują się m.in.:
Parki kieszonkowe
Idea parków kieszonkowych polega na tworzeniu zielonych enklaw nawet na małych (w Polsce to najczęściej 300-1.000 m2) obszarach, np. niewielkich placykach między budynkami czy zaniedbanych skwerach. W Polsce realizacjami mogą pochwalić się zarówno duże miasta, jak Kraków (projekt Ogrody Krakowian zainicjowany w 2018 roku przez studentów UJ), Wrocław (parki tworzone w ramach realizacji unijnego projektu Grow Green), Warszawa, Gdańsk czy Łódź, jak i mniejsze, np. Olsztyn, Bydgoszcz, Białystok czy Włocławek. Istotną cechą tych działań jest aktywne włączenie mieszkańców w procesy decyzyjne dotyczące zawartości i lokalizacji takich parków.
Parki linearne
Parki linearne na świecie powstają np. wzdłuż rzek, kanałów czy dróg, albo są lokalizowane pomiędzy istniejącą tkanką miejską. Mają w przeważającym stopniu kształt liniowy. Ich ideą jest połączenie dotychczas oddzielonych fragmentów miasta. Dzięki nim powstaje obszar o wielu funkcjach, np. rekreacyjnych, usługowych czy transportowych. Jednym z najbardziej znanych parków linearnych na świecie jest High Line w Nowym Jorku. W Polsce trwają obecnie prace nad jednym z pierwszych tego typu obszarów. Park Linearny na Służewcu będzie zlokalizowany przy ul. Suwak w Warszawie, w miejscu niezagospodarowanego terenu wzdłuż linii kolejowej. Przetarg na budowę został już ogłoszony. Park ma być gotowy w 2023 roku.
Zazielenianie torowisk tramwajowych i kolejowych
„Zielone” torowiska stają się popularne w miastach na całym świecie i są jednym z przykładów dobrych praktyk stosowanych do walki z pogłębiającymi się zmianami klimatu. Badania specjalistyczne wykazują, że torowiska obsiane zatrzymują na danym obszarze do 50-70% rocznego opadu (latem do 90% wody deszczowej). Zielone torowiska to również obniżenie się temperatury w najbliższym otoczeniu. Trawnik w okresie letnim może obniżyć temperaturę szyn nawet o 20°C, a powietrza – nawet o 10°C. Torowiska obsiane trawą to również sposób na zmniejszanie zanieczyszczenia powietrza (poprzez pochłanianie przez zieleń drobnego pyłu), ale i na obniżenie hałasu w mieście.
„Zielone” miejsca parkingowe
Władze miast realizujące świadomą politykę ukierunkowaną na zrównoważony rozwój zamiast budowy klasycznych betonowych lub wyłożonych kostką brukową miejsc parkingowych kierują swoje spojrzenia m.in. w stronę tzw. „zielonych” miejsc parkingowych. Ich podstawę stanowi zielona powierzchnia w postaci pełnego trawnika lub trawy, która wyrasta z ażurowego betonu lub kraty z tworzywa. Dzięki temu nie blokuje to wsiąkania wody w glebę, a więc nie zaburza gospodarki wodnej na danym terenie.
Wertykalne lasy/ogrody
Ogrody wertykalne to elewacje budynków pionowo pokryte roślinnością. Mogą mieć postać zielonych fasad z roślinnością pnącą się, której korzenie znajdują się w ziemi, oraz żywych ścian ze specjalną konstrukcją irygacyjną. Jednym z najpopularniejszych przykładów jest Bosco Verticale w Mediolanie. W dwóch wieżach mieszkalnych oddanych do użytku w 2014 roku na łącznie 46 kondygnacjach rośnie 800 drzew, 4.500 krzewów i 15.000 roślin. Gdyby wszystkie te rośliny posadzono na jednej płaszczyźnie miałaby ona powierzchnię 3,5 boiska piłkarskiego. Drugą spektakularną realizacją jest wieżowiec-ogród One Central Park w Sydney. Posiada 34 kondygnacje, a jego szklaną elewację oraz dach ozdobiono łącznie około 35.000 roślin.
Zielone dachy, czyli tzw. piąta elewacja
Zielone dachy można podzielić na intensywne i ekstensywne. Dachy intensywne to, w dużym uproszczeniu, klasyczne ogrody, dostosowane do użytkowania przez ludzi i pełniące w znacznym stopniu funkcję rekreacyjną. Dachy ekstensywne (np. dachy budynków komercyjnych, czy budynków użyteczności publicznej) nie są użytkowane przez ludzi, a sadzi się je głównie, by osiągać korzyści ekologiczne (np. zapewnić w inwestycji odpowiedni współczynnik powierzchni biologicznie czynnej). Jednym z przykładów realizacji ekstensywnych jest zazielenianie dachów wiat przystankowych w Warszawie. Rozwiązanie testowane jest od sierpnia 2020 roku i obecnie w stolicy istnieje 19 wiat przystankowych, których dachy pokryte są rozchodnikiem.
Szerzej o tematyce miast, ich zrównoważonego rozwoju oraz urbanistyce piszemy w naszym raporcie „Dobra forma miasta – trendy, które zmieniają miasta”.
